วิทยาการสาธารณภัย By ดร.วัฒกานต์ ลาภสาร

“perverse incentive” หรือแรงจูงใจที่ก่อให้เกิดผลกลับทาง  ตั้งใจอย่างหนึ่งโดยให้แรงจูงใจและการกระทำอย่างดีที่สุด แต่ปรากฏว่าผลมันเป็นไปในทางตรงข้าม  ซึ่งแนวคิดดังกล่าวมาจากนักเศรษฐศาสตร์ชาวเยอรมันชื่อ Horst Siebert แห่ง University of Kiel  และตั้งชื่อปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นว่า cobra effect หรือ (CE) หรือ “ปรากฏการณ์งูเห่า” 

เมื่อนำแนวคิดดังกล่าวมาใช้ศึกษาภัยพิบัติ ก็จะพบปรากฏการณ์หลายๆ  ประเด็น ดังนี้

  1. moral hazard (อันตรายมันเกิดจากศีลธรรม) ดังเช่น
    1.  จากการประเมินผลมาตรการคาดเข็มขัดนิรภัย พบว่า ผู้ขับขี่มีความรู้สึกมั่นใจในความปลอดภัยมากขึ้น จนขับรถอย่างสุ่มเสี่ยงมากขึ้น
    2.  จากการประเมินผลโครงการประกันภัยรถยนต์/ยานพาหนะ พบว่าคนขับขี่รถที่มีประกันเต็มที่จะมีพฤติกรรมสุ่มเสี่ยงมากกว่าคนขับขี่ที่มีประกันน้อย
  2. การขยายพื้นที่หรือสถานการณ์หายนะ ดังเช่น

2.1อัฟกานิสถาน ในปี 2002 อังกฤษจึงออกมาตรการจูงใจโดยเสนอให้เงิน 700 เหรียญสหรัฐต่อเอเคอร์ของแปลงฝิ่นที่ถูกทำลาย ผลปรากฏว่าชาวบ้านพากันขยายพื้นที่เพาะปลูกฝิ่นเป็นการใหญ่เพื่อให้มีพื้นที่ในการทำลายฝิ่นมากขึ้น

2.2ในปี 2562 รัฐราชการปรสิตของไทยได้ออกระเบียบการช่วยเหลือผู้ประสบภัย ทำให้มีประชาชนอาศัยอยู่ในพื้นที่เสี่ยงภัยพิบัติมากขึ้น