สิ่งที่ต้องปฏิรูปคือตัวระบบที่ออกแบบมาเพื่อ: ปกป้องตำแหน่ง มากกว่าปกป้องประชาชน ให้ความสำคัญกับความเรียบร้อย มากกว่าจังหวะการตัดสินใจ ทำงานเพื่อภาพ มากกว่าเพื่อชีวิตคน ถ้าไม่รื้อโครงสร้างนี้ “ภัยพิบัติ” ก็จะวนซ้ำเหมือนเดิม แต่ “ความสูญเสีย” จะหนักขึ้นทุกครั้ง
1. สำนักงาน ปภ.จังหวัดถูกออกแบบให้เป็น “ศูนย์เอกสาร” ไม่ใช่ “ศูนย์สนับสนุนการบัญชาการ”ถูกล็อกบทบาทด้วย 3 ชั้นลับของระบบราชการ: ชั้นที่ 1: งบประมาณถูกล็อกให้เป็น “งบกิจกรรม” ซื้อของ จัดประชุม อบรม สร้างป้าย แถลงข่าว แต่ไม่สามารถทุ่มงบไปที่ระบบ real-time, data, หรือ software คำสั่งฉุกเฉิน ชั้นที่ 2: ถูกบังคับให้ใช้ “ลำดับชั้น” แทนการตัดสินใจ ข้อมูลจะต้องผ่าน อำเภอ → จังหวัด → ส่วนกลาง ก่อนจะกลับลงมาเป็น “คำสั่งเตือนภัย” ชั้นที่ 3: ระบบถูกออกแบบให้ “ไม่กล้าเสี่ยง” เจ้าหน้าที่รู้ดีว่า สั่งผิด = เสียตำแหน่ง สั่งช้า = ไม่มีใครผิด ดังนั้น…จึงเลือกสั่งช้าตาม protocol ดีกว่าเสี่ยงสั่งอพยพก่อนเวลา ฮ่วยนี่มัน protocol นรกนี่หว่า
2. ในวิกฤต ผู้ว่าฯ ควรเป็น “ผู้นำ” แต่ในความจริง หลายๆ จังหวัด ผู้ว่าฯ เป็นเพียง “ศูนย์ส่งคำสั่ง” จากส่วนกลาง ทำไมไม่สั่งอพยพเร็ว? เพราะระบบบังคับให้ต้องรอ “ความเห็นชอบ” บางอย่างจากส่วนกลาง แม้ฝนจะตก 1000 มม. ก็ยังพูดไม่ได้ว่า “วิกฤต” จนกว่าเอกสารจากกรุงเทพฯ อนุมัติ นี่คือโครงสร้างลับที่ประชาชนไม่เคยเห็น
3.ในระบบราชการ นายอำเภอคือ ผู้รายงาน ไม่ใช่ผู้บัญชาการ เมื่อระบบสื่อสารล่ม จึงเหมือน “หายไปจากระบบ” ทั้งที่ความจริง…ไม่มีอำนาจจะทำอะไรตั้งแต่แรก
4.ท้องถิ่นติดกับดัก “คะแนนเสียง” มากกว่า “ข้อมูลวิชาการ” ผู้บริหารท้องถิ่นไม่กล้าประกาศธงแดง เพราะ…กลัวประชาชนตื่นตระหนก
กลัวถูกด่าว่า “ประเมินเกินจริง” กลัวเสียคะแนนเสียงช่วงเลือกตั้ง กลัวถูกมองว่าไร้ประสิทธิภาพ ผลลัพธ์คือเกิดค่านิยมอันตราย: “ถ้ายังไม่วิกฤต อย่าเพิ่งพูดว่ามันวิกฤต” จนกว่าจะช้าเกินไป
5.ส่วนกลางยึดโยง “ภาพลักษณ์” มากกว่า “การบัญชาการ” กลัวความผิด วัดผลด้วยเอกสารแทนการคุ้มครองชีวิตประชาชน ปกป้องตำแหน่ง มากกว่าปกป้องประชาชน ให้ความสำคัญกับความเรียบร้อย มากกว่าจังหวะการตัดสินใจ ทำงานเพื่อภาพ มากกว่าเพื่อชีวิตคน
ถ้าไม่รื้อโครงสร้างนี้ทิ้ง “ภัยพิบัติ”แบบหาดใหญ่ สงขลา ก็จะวนซ้ำเหมือนเดิม แต่ “ความสูญเสีย” จะหนักขึ้นทุกครั้ง